Toegankelijk Activisme

(Origineel gepubliceerd in de BRUL! editie voorjaar 2024)

Stel je voor: je komt online een demonstratie over Palestina/klimaat/dierenrechten/vul-zelf-in tegen waar je graag heen zou willen. Als je online verder zoekt, kom je - behalve de aankondiging, datum en tijd - amper andere informatie tegen. Je besluit de organisatie een bericht te sturen. Na een aantal dagen krijg je een antwoord terug waar je nog niet wijs van wordt. Nu moet je afwegen of je besluit ernaartoe te gaan met te weinig informatie óf dat je thuisblijft. Dit is helaas té vaak nog de realiteit voor de meeste gehandicapte activisten als zij naar een demonstratie willen.

Het zijn van een activist kost voor iedereen veel energie; zowel mentaal, fysiek als emotioneel. Van leren over de onderwerpen waar je je voor inzet én de onderwerpen die daaraan verwant zijn, tot het naar demonstraties gaan en alles wat daar tussenin zit. Als je een beperking hebt, kost dit alles nog meer energie en komen er veel extra zaken bij kijken. Zo moet je uitzoeken of demonstraties wel toegankelijk voor je zijn en moet je omgaan met validisme en onbegrip van je mede-activisten.

Activisme

Wat maakt iemand een ‘echte’ activist? Veel gehandicapte activisten worstelen ermee of zij wel een ‘echte’ activist zijn. Door beperkingen of door de ontoegankelijkheid van acties, is het vaak lastig om fysiek bij acties aanwezig te zijn. Dit zorgt voor minder zichtbaarheid van deze groep. Soms kiezen ze ervoor om alleen online aanwezig te zijn, maar dit wordt nog vaak gezien als ‘niet goed genoeg’, ‘lui’ of ‘niet echt activisme’. En dat terwijl dit een vorm is die voor disabled mensen vaak het meest toegankelijk is, bijvoorbeeld omdat ze aan huis of bed gebonden zijn of snel overprikkeld raken. Helaas heerst er nog steeds het idee dat als je niet fysiek naar acties kunt of fysiek de straat op kan, je geen ‘echte’ activist bent. Dat je stem niet gehoord wordt of dat je de ‘makkelijke’ weg kiest. Echter, er zijn een heleboel voorbeelden te noemen - zeker van tijdens de pandemie - die bewijzen dat online activisme werkt.

Als een fysieke actie of demonstratie slecht of moeilijk toegankelijk is, kan online activisme een manier zijn om alsnog je stem te laten horen. Zowel online als offline activisme moeten naast elkaar bestaan, want dan versterken ze elkaar. Juist in een digitale maatschappij. Daarin worden de perspectieven van mensen met een beperking vaak vergeten als het gaat om activisme. Gehandicaptenrechten hebben intersecties met talloze onderwerpen. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering – mensen met een beperking zijn vaak een van de eersten die hierdoor geraakt worden -, oorlogen – veel oorlogen zorgen voor een instroom aan gehandicapte mensen – maar denk ook aan het feminisme en de emancipatiebewegingen. Voor veel mensen met een beperking is het financieel lastig of zelfs onmogelijk om te gaan samenwonen omdat veel uitkeringen bepaald worden op basis van het inkomen van het huishouden. Daarbij is dit een gemarginaliseerde groep waar iedereen op elk moment deel van kan worden. Desondanks hebben gehandicapte personen vrijwel nooit een plek aan de beleidstafel. Hierdoor wordt hun stem niet gehoord. Dit gebeurt over het gehele politieke en sociale spectrum, van links tot rechts. Door mensen te laten doen wat ze kunnen, zowel online als offline, en de lasten te verdelen, kan activisme nog effectiever worden. Als mensen met een beperking structureel een plek aan tafel krijgen in activistische kringen en hun stem gehoord wordt, kan het activisme een stuk sterker en intersectioneler worden. Daarbij kunnen gehandicapte mensen ingezet worden op zaken waar zij goed in zijn. Of dit nou online of offline is, achter de schermen of luid te horen op straat.

Obstakels

Als je als activist met een beperking mee wil doen aan acties, kom je veel obstakels tegen. Zo kan informatie over toegankelijkheid niet goed geschreven of onvindbaar zijn, of is een actie fysiek niet toegankelijk. Onduidelijkheid over toegankelijkheid maakt dat disabled activisten er vaak van uitgaan dat een actie niet toegankelijk is en dat ze daarom bij voorbaat al niet kunnen komen. Een groot probleem is dat er soms juist wél toegankelijkheidszaken geregeld zijn, maar dat deze door slechte communicatie niet bij de doelgroep aankomen. Daardoor kan de organisatie ontmoedigd raken. Bovendien is toegankelijkheid nog te vaak een bijzaak of iets wat alleen gedaan wordt als het ‘niet te veel moeite’ kost. Ook is het iets waar vaak uiteindelijk op ingeleverd wordt als het ‘te veel moeite’ blijkt voor de organisatie of als er op het laatste moment wijzigingen zijn aan de actie. Zo kan een demonstratie die in de weken of maanden er naar toe nog toegankelijk leek, op de dag ervoor of de dag zelf opeens een stuk minder of zelfs helemaal niet meer toegankelijk zijn. Verder zijn er zo veel verschillende soorten beperkingen, fysieke en mentale, waarvoor verschillende toegankelijkheidseisen gelden. Een rolstoelgebruiker heeft heel andere dingen nodig om een actie toegankelijk te maken dan een neurodivergent, blind of slechtziend persoon. Ook wordt te vaak vergeten dat er mensen met onzichtbare beperkingen - zoals bijvoorbeeld veel chronische ziektes of neurodivergentie - zijn, waardoor voor hen de actie vaak nóg minder toegankelijk is dan voor de mensen met zichtbare beperkingen.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Mee kunnen doen aan burgerlijke ongehoorzaamheid is een privilege. Bijvoorbeeld een privilege op basis van afkomst. Als witte persoon heb je zo veel minder te vrezen van de politie dan als een persoon van kleur. Een persoon van kleur of met een migratieachtergrond wordt veel sneller gecontroleerd door de politie dan een witte persoon, maar is ook vaker slachtoffer van politiegeweld. In 2020 heeft Amnesty een rapport gepubliceerd over etnisch profileren bij de politie en voeren ze dit jaar een campagne om dit te stoppen. Maar ook als persoon met een beperking zijn burgerlijke ongehoorzaamheidsacties niet de meest toegankelijke of veilige vorm van activisme. Zo waren er bijvoorbeeld de A12-demonstraties van Extinction Rebellion. Tijdens deze acties werden rebellen in een rolstoel, of met een andere zichtbare beperking, aan de kant van de snelweg gezet door de politie. Ze werden gewoon weggerold. Naast dat het problematisch is dat mensen aan de rolstoel van een ander zitten – jij zou toch ook niet willen dat iemand aan jouw benen zat? – is het een probleem dat gehandicapte mensen hierdoor niet goed deel uit kunnen maken van zo’n demonstratie. Daarnaast speelt mee dat er vaak verteld wordt aan andere activisten dat mensen zich schuldig moeten voelen als ze niet bij een bepaalde demonstratie waren. Ook dit is een gevolg van het weinige bewustzijn van wat voor obstakels een deel van de mensen moet overwinnen om bij zo’n actie aanwezig te zijn.

Maak je activisme toegankelijk

Wat toegankelijkheid is, is voor iedere persoon anders. Wat voor de een toegankelijk kan zijn, kan dat voor een ander niet zijn. Het allerbelangrijkste is dat je de vorm van toegankelijkheid overlegt en die bespreekt met de mensen om wie het gaat. Niets over ons, zonder ons. Daarnaast zijn er een aantal basisfactoren waar je je aan kan houden:

Maak toegankelijkheid een prioriteit

Communiceer vóór de actie luid en duidelijk over de toegankelijkheid. Als de toegankelijkheid niet duidelijk (genoeg) wordt gecommuniceerd, zullen de meeste gehandicapte mensen ervan uitgaan dat de actie niet toegankelijk is en daarom niet komen. Kom niet achteraf met ‘ja, maar we hadden dit en dit gedaan’. Dat is niet alleen zonde van jouw energie, maar ook jammer voor de mensen met een beperking die wel graag hadden willen komen, maar er nu helaas vanuit moesten gaan dat de actie niet toegankelijk was.

Denk aan voorzieningen voor verschillende soorten beperkingen

Er zijn ruim 2 miljoen mensen in Nederland met een beperking en er zijn zoveel verschillende soorten beperkingen, die allemaal een eigen toegankelijkheid nodig hebben, dat het soms moeilijk is om door de bomen het bos te zien. Zo is er een gebarentolk en goede ondertiteling nodig voor dove en slechthorende mensen. Blinde en slechtziende mensen hebben weer andere toegankelijkheidseisen. Ga zo nog maar even door. Daarnaast is het voor veel mensen vaak fijn als er ook een optie is om online aan te sluiten, maar dit moet niet in plaats van de fysieke toegankelijkheidsopties zijn. Het moet allebei een mogelijkheid zijn.

Lever niet op het laatste moment in op toegankelijkheid

Bij aanpassingen op het laatste moment, door bijvoorbeeld het aanpassen van de route, de loopsnelheid tijdens een mars of de locatie van een actie, wordt er al gauw ingeleverd op de toegankelijkheid of wordt de toegankelijkheid van de nieuwe situatie niet goed of helemaal niet gecommuniceerd. Dit maakt dat mensen met een beperking uiteindelijk niet erop kunnen vertrouwen dat een actie daadwerkelijk toegankelijk is óf dat de organisatie deze toegankelijkheid belangrijk vindt. Als de ervaring leert dat er vaak op het laatste moment ingeleverd wordt op de toegankelijkheid, zullen er ook minder gehandicapte mensen naar de acties van deze specifieke organisatie komen.

Op Instagram kan je bij onder andere @NeuroElfje nog meer tips vinden hoe je je demonstratie toegankelijk kan maken. In dit artikel worden de termen ‘gehandicapte mensen’ en ‘mensen met een beperking’ afwisselend van elkaar gebruikt. In het Nederlands hebben we geen termen die de lading volledig dekken en niet validistisch zijn. Het Engelse woord disabled/disability is een betere term.